Śmigielski Walenty, pseud. Ksiądz Walek (1849—1906), ksiądz rzymskokatolicki, działacz społecznonarodowy, pamiętnikarz.
Ur. 26 I w Dolsku (pow. śremski), był synem Kazimierza (1822—1879), szewca, i Zofii z Ignaszewskich (1828—1901). Miał siostry: Mariannę Juliannę i Jadwigę, oraz braci: Feliksa, Stanisława, Wojciecha, Michała i Antoniego.
Po ukończeniu szkoły elementarnej w Dolsku uczył się Ś. od r. 1859 w gimnazjum w Śremie, a od r. 1864 w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie 5 IV 1870 zdał maturę. Następnie podjął studia filozoficzno-teologiczne w seminarium duchownym w Poznaniu. Dn. 10 XII 1871 przyjął święcenia niższe, a 27 VI 1873 święcenia subdiakonatu. Po zamknięciu 23 VIII t.r. przez władze pruskie poznańskiego seminarium został 30 X z innymi klerykami przeniesiony do seminarium w Gnieźnie. W listopadzie, na mocy zaostrzonej ustawy o poborze, powołano go do odbycia rocznej służby w armii niemieckiej. Wysłany po jej zakończeniu przez władze duchowne do Pragi, przyjął tam 19 IV 1875 z rąk bp. pomocniczego praskiego Karola Franciszka Pruchy święcenia diakonatu, a 20 IV t.r. święcenia kapłańskie. Jako kapłan wyświęcony nielegalnie spotkał się po powrocie do kraju z represjami władz niemieckich; nie mógł podjąć obowiązków duszpasterskich, a ponieważ mszę prymicyjną odprawił w rodzinnym Dolsku, wytyczono mu przed sądem śremskim proces, zakończony ostatecznie uniewinnieniem. Dn. 2 V władze duchowne włączyły go do powstałego na początku t.r. Związku Misyjnego Kleru, a ks. Jan Koźmian, tajny delegat arcybp. gnieźnieńskiego Mieczysława Halki Ledóchowskiego, skierował go 3 VI do liczącej ok. 8 tys. wiernych parafii w Kotłowie (pow. ostrzeszowski). Ś. posługiwał także w pobliskim Chynowie (pow. odolanowski), Ludwikowie oraz Antoninie, gdzie również pełnił obowiązki kapelana domowego Radziwiłłów. W celu zachowania konspiracji używał pseud. Ksiądz Walek, ubierał się po świecku, nosił zarost, sprawował msze w różnych miejscach i porach. W drugi dzień Zielonych Świątek, 5 VI 1876, zorganizował w Kotłowie wiec religijno-patriotyczny, na którym wystąpili m.in. księża Antoni Kantecki i Edmund Radziwiłł. Od czerwca do października t.r. kolportował na terenie dekanatów: ostrzeszowskiego, kępińskiego, ołobockiego, koźmińskiego i krotoszyńskiego tajne mianowania oraz okólniki władz duchownych (m.in. zwolnionego z więzienia arcybp. Ledóchowskiego). Uczestniczył w tajnych naradach «księży misjonarzy», odbywających się pod przewodnictwem ks. Koźmiana w Kopaszewie (pow. kościański). W r. 1877 przydzielono mu do pomocy wikariusza, ks. Stanisława Kowalewskiego, dzięki czemu mógł rozszerzyć działalność duszpasterską. Poszukiwany przez policję pruską, a w kwietniu i sierpniu t.r. nawet przez wojsko sprowadzone z garnizonu w Ostrowie (obecnie Ostrów Wpol.), unikał aresztowania dzięki pomocy wiernych, zarówno gospodarzy (zwłaszcza Antoniego Remelskiego z Chynowa), jak i rezydującego w Antoninie Ferdynanda Radziwiłła. Brawurowe ucieczki Ś-ego opisywała prasa berlińska (m.in. tygodnik „Schwarzes Blatt”). W październiku papież Pius IX odznaczył go srebrnym medalem; wręczył mu go ks. Witalis Maryański.
Dn. 6 VI 1878 został Ś. aresztowany w Kotłowie i przewieziony do więzienia w Kępnie, gdzie spędził sześć tygodni. Wyrokiem sądu kępińskiego z 27 VII t.r. za bezprawne pełnienie funkcji duszpasterskich i podkopywanie powagi państwa został skazany na 10 tys. marek grzywny lub na dwa lata więzienia; wobec odwołań Ś-ego i prokuratora (żądał 15 tys. marek grzywny) od wyroku, do czasu orzeczenia sądu drugiej instancji Ś. musiał także opuścić Prow. Poznańską. Dn. 17 X sąd apelacyjny w Poznaniu zmniejszył karę do 2 tys. marek grzywny lub 200 dni więzienia. Ś. wybrał karę więzienia, którą odbył od 1 XII 1878 do 18 VI r.n. w Ostrowie. Po wyjściu na wolność i miesięcznej rekonwalescencji objął ponownie parafię w Kotłowie, ale w lipcu 1881 został przeniesiony do parafii w Cerekwicy (pow. pleszewski). W styczniu 1886 był ponownie sądzony w Ostrzeszowie i został skazany na grzywnę w wysokości 24 marek za nielegalne wykonywanie czynności duszpasterskich oraz na dwa tygodnie więzienia za pomoc dziekanowi Ignacemu Anderszowi w ukryciu przed władzami pruskimi ksiąg kościelnych w Cerekwicy.
W r. 1886 arcybp gnieźnieński Julius Dinder powierzył Ś-emu parafię w Mącznikach (pow. ostrowski). Następnie 27 X 1891 przeniósł go do Wolsztyna (pow. babimojski), gdzie w okresie złagodzenia antypolskiej i antykościelnej polityki władz niemieckich Ś. legalnie prowadził działalność duszpasterską. Skupił się na pracy organicznej; przyczynił się do wprowadzenia w r. 1892 w czterech tamtejszych szkołach prywatnej nauki języka polskiego (w r. 1894 rząd cofnął zgodę). Założył wydawane po polsku pismo paraf. „Intencje Miesięczne” o nakładzie ok. 200 egzemplarzy oraz zorganizował czytelnię paraf. Opiekował się tamtejszym Tow. Przemysłowym, zagospodarował paraf. cmentarz i włączał parafian do organizacji religijnych: Bractwa Wstrzemięźliwości, Sodalicji Matek Chrześcijańskich, Konferencji św. Wincentego à Paulo oraz kół Żywego Różańca. Brał udział w pracach polskiego komitetu wyborczego pow. babimojskiego i 2 X 1893 został wybrany na jego prezesa. T.r. odbył pielgrzymkę do Rzymu, gdzie spotkał się z kard. Ledóchowskim.
Dn. 28 XII 1893 został Ś. przeniesiony do Ostrowa na probostwo parafii farnej p. wezw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Był członkiem, a potem prezesem, komitetu wyborczego pow. ostrowskiego. W r. 1894 przewodniczył komitetowi organizującemu obchody setnej rocznicy powstania kościuszkowskiego. Wchodził w skład komitetu ogólnego drugiego wiecu polsko-katolickiego na zabór pruski (3—6 VI t.r.) w Poznaniu. Działał w komitecie organizacyjnym uroczystości 50-lecia gimnazjum ostrowskiego, ale w r. 1895 wystąpił z niego, gdyż w programie zabrakło polskich akcentów. Zasiadał w komitecie wiecu generalnego zorganizowanego 29 VI 1899 w Poznaniu pod hasłem obrony polskości. Opublikował dedykowane kardynałowi Ledóchowskiemu w 25-lecie kreacji kardynalskiej Wspomnienia z kulturkampfu 1875—1878 (P. 1900, wyd. 2 skrócone pt. Między ołtarzem a więzieniem. Wspomnienia z kulturkampfu 1875—1878, P. 1937), z których dochód przeznaczył na rzecz ostrowskiego Domu Sierot. W l. 1901—2 doprowadził do wybudowania Domu Katolickiego w Ostrowie. Był dziekanem utworzonego w r. 1902 dekanatu ostrowskiego. W r.n. kandydował bez powodzenia do Landtagu z okręgu Ostrów—Ostrzeszów—Odolanów—Kępno. W l. 1904—5 występował na polskich wiecach w Ostrowie i Skalmierzycach; 3 VII 1904 w Ostrowie skrytykował pruską ustawę osadniczą.
W r. 1904 wybudował Ś. plebanię w Ostrowie, a dzięki wsparciu finansowemu F. Radziwiłła zainicjował 8 XI t.r. budowę nowego kościoła, wg projektu Sylwestra Pajzderskiego i Rogera Sławskiego, do którego ufundował też witraże. W r. 1905 nadzorował budowę Konwiktu Arcybiskupiego oraz założył cmentarz paraf. Organizował bractwa i stowarzyszenia katolickie, odnowił Konferencję św. Wincentego à Paulo, przewodniczył Katolickiemu Tow. Robotników Polskich, opiekował się miejscową ochronką. Był także członkiem rady nadzorczej Kasy Pożyczkowej w Ostrowie i przyczynił się do powołania w r. 1906 miejscowej Spółki Parcelacyjnej, wchodząc następnie do jej zarządu. Pełnił obowiązki prezesa Kółka Rolniczego w Jankowie Przygodzkim oraz był patronem Tow. Polskich Murarzy i Cieśli w Ostrowie. Należał do Komitetu Powiatowego Tow. Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego, Wydz. Historyczno-Literackiego Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk oraz powstałej w r. 1905 organizacji patriotyczno-obronnej «Straż». Zmarł 3 III 1906 w Ostrowie, został pochowany 6 III na cmentarzu paraf.; mowę pogrzebową wygłosił F. Radziwiłł.
W poświęconym 30 IX 1906 nowym kościele w Ostrowie nazwano imieniem Ś-ego dzwon (zrabowany przez Niemców podczas drugiej wojny światowej, obecnie istnieje powojenny odlew), a w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej wmurowano tablicę pamiątkową ku jego czci. Postać Ś-ego została przedstawiona w serialu Telewizji Polskiej pt. „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy” (1979—1981, w reż. Jerzego Sztwiertni, wg scenariusza Stefana Bratkowskiego). Imię Ś-ego nosi ulica w Ostrowie Wpol.
Białobłocki, Absolwenci; Ceglarek W. K., Bibliografia pamiętników wielkopolskich 1919—1983, P. 1989; Estreicher w. XIX, IV; Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894—1919. Słownik biograficzny, Gniezno 2009 IV; Słownik biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej Ziemi Kaliskiej, Kalisz 1998 I; Veritate et scientia, s. 239; Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol., II; Żynda B., Bibliografia wydawnictw Księgarni św. Wojciecha 1895—1969. W 75-lecie działalności wydawniczej, P. 1970; — Klimkiewicz W., Kardynał Ledóchowski na tle swej epoki 1822—1902, P. 1988 III; Matusik P., Religia i naród. Życie i myśl Jana Koźmiana 1814—1877, P. 1998; Mąka A., Zawiłe dzieje przygotowań do budowy trzeciego kościoła w Ostrowie Wielkopolskim, Ostrów Wpol. 2001; Nawrocki S., Pod zaborem pruskim, w: Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, Red. tenże, P. 1990; Pietrzak J., Dzieje Domów Katolickich w Wielkopolsce, „Przew. Katol.” 1972 nr 26; Trzeciakowski L., Kulturkampf w zaborze pruskim, P. 1970; Urban W., Dzieje Kościoła w zaborze pruskim, w: Historia Kościoła w Polsce, Red. B. Kumor, Z. Obertyński, P.—W. 1979 II cz. l; Walkusz J., Piórem i słowem. Aktywność literacka polskiego duchowieństwa na Pomorzu Nadwiślańskim, Warmii i Wielkopolsce w latach 1848—1939, Pelplin 2003; tenże, Twórczość literacka duchowieństwa polskiego na ziemiach zaboru pruskiego w XIX—XX wieku, L. 2002; Wojciak W., Walka polityczna w wyborach do parlamentu Rzeszy i sejmu pruskiego w latach 1898—1914, W.—P. 1981; Wojtkowski A., Pięćsetlecie parafii w Ostrowie, Ostrów 1935; Zielińska I., Sytuacja społeczno-religijna Polaków w świetle wspomnień duchowieństwa z okresu kulturkampfu, L. 2011 (mszp. w B. Uniw. KUL); Zieliński Z., Kulturkampf w archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej w latach 1873—1887, P. 2011; tenże, Wykonanie ustawy sejmu pruskiego z 11 maja 1873 r. o kształceniu i zatrudnieniu duchowieństwa na terenie archidiecezji gnieźnieńskiej 1873—1887. Studia Historyczne, Red. Z. Zieliński, M. Żywczyński, L. 1968 II; — Album duchowieństwa archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej ofiarowany ks. kard. Ledóchowskiemu jako wyraz wdzięczności, P. 1886; Elenchus ecclesiarum et cleri Archidioecesis: I. Posnaniensis et II. Gnesnensis za l. 1874—80; Elenchus universi cleri Archidioecesis Posnaniensis za l. 1871—4, 1889—1907; Korytkowski J., Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum Archidioecesis Gnesnensis et Posnaniensis, Gniezno 1888; Pamiętnik II wieca katolickiego dla ludności polskiej pod panowaniem pruskim, odbytego w Poznaniu w dn. 3—6 czerwca 1894, P. 1894; Pamiętnik zjazdu abiturientów ku uczczeniu dwudziestopięcioletniego jubileuszu złożenia egzaminu dojrzałości w gimnazjum St. Mariam Magdalenam w Poznaniu 1869—1894, P. 1895; Sprawozdanie Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych na Poznańskie i Prusy Zachodnie za r. 1904, P. 1905; — „Roczn. Archidiec. Pozn.” 1968 s. 368; — Nekrologi z r. 1906: „Dzien. Pozn.” nr 51, 54, „Kośc. Dzien. Urzęd.” nr 3, „Przew. Katol.” nr 10; — Arch. Archidiec. w Gnieźnie: sygn. A.Sem 2; Arch. Archidiec. w P.: sygn. KA1059, sygn. PM64/15, sygn. PM209/24.
Łukasz Krucki